قسمت هفتم

صداهای موجود در جدول شماره یک در بیشتر گویش های زبان کردی وجود دارند، اما در رسم الخط سورانی برای صداهای مرکب نشانه ای در نظر گرفته نشده.

نکات قابل ذکر در مورد صداهای جدول شماره یک:

الف ) صدای « ل » فخیم: در کلمه هایی مثل « دالِگ » ( مادر ) ، « پلو » ( پلو ) . این صدا شبیه تلفظ عربی با تجویدِ صدای « ل » در کلمه ی جلاله ی الله است.

ب ) صدای « ر » فخیم : مثل « کُرّ » ( پسر ). شبیه تلفظ صدای « ر » با تشدید.

ج ) صدای « ای » فخیم: در کلمه ی « بیل » ( به معنی ابزار کار ). در فارسی در واژه ی بیل ، هم «ی » و هم « ل » رقیق تلفظ می شوند، اما در کردی این دو صدا هر دو فخیم گفته می شود و « بیل » با لحن فارسی، در کردی معنی « بگذار » می دهد.

د ) صدای « و » صامت: مثل « اول » ( اوّل )، « وِلی که » ( ولش کن ) . در فارسی معمولاً صدای « و » نزدیک به « ف » تلفظ می شود. مثال آشنا کلمه ی « گاو » است. در فارسی کلمه ی دیوار را با تلفظ عامیانه دیفال هم می گویند. اما در کردی این صدا مثل عربی تلفظ می شود و هنگام ادای آن دهان گرد می شود.

ه ) صدای « وی » رقیق: در واژه هایی مثل « موی » ( مو ) ، « شوی » ( شوهر ) ، « روی » ( رو ) ، « توی » ( توت ) ، « سویر » ( سور )، ... این صدا از ترکیب دو صدای « و » و « ی » ایجاد می شود. اگر دقت کنید صورت نوشتاری آن ( موی ، ... ) در فارسی هم وجود دارد، اما فارسی زبان ها توانایی آادی آن را از دست داده اند.

و ) صدای « وی » فخیم: در واژه های « شویم » ( شخم ) ، « مویره » ( مهره ) ، « نوی » ( نه ) ، « هَسویل » ( آبگیر ) ، « توینا » ( توانایی ) ، « خوین » ( خون ) ، « تویم » ( تخم ) ، « کوی » ( کوه ) ، « کوینه » ( کهنه ) ، « سویر » ( سرخ ) ، « دویَکه » ( دیروز ) ، ....

برای تشخیص و تفکیک دو نوع صدای « وی » در کردی ، مثال « سویر » را در نظر بگیرید. با تلفظ با « ی » رقیق، به معنی سور ( جشن ) است و با تلفظ « ی » فخیم به معنی سرخ. مثال جالب دیگر این ضرب المثل است:

« حَسویره ، آگر سویره! » ( مادر زن بد آتش سوزان است! ) در این مثال در کلمه ی حسویره یا خسویره ( مادر زن ) با صدای « وی » رقیق و سویر ( سرخ و داغ ) با صدای « وی » فخیم تلفظ می شود. مثال دیگر اصطلاح های زیر است. در « نویرّی گیراس! » ( نفرینش اثر دارد ) و « نویری پریه » ( نورش پریده است ) دو نوع صدای « وی آ» آمده است.

ز ) صدای « نگ » : مثل « ژنگ » ( زنگ ) ، « قِرژنگ » ( خرچنگ ). « نگ » به صورت یک صدا از بینی تلفظ می شود.

ح ) صدای « خُوَ » : مثلِ « خُوه م » ( خودم ، می خورم ) ، « خُوَر » ( خورشید ) ، « خُوَیشک » ( خواهر ). این صدای گاهی خود به تنهایی یک واژه است؛ مثلِ « خُوه » ( خود ) یا  ( بن مضارع خوردن ) ، گاهی قسمتی از واژه ، مثل « خُوَزیا » ( کاش ).

ط ) صدای « خُوا » مثلِ « خُوا » ( نمک ) ، « خُوار » ( پایین ) ، « خُوازدن » ( زن گرفتن ) . تلفظ قدیم واژه های خواهر ، خواستن و خواب هم این طور بوده است. به تشابه خُوازدن و خواستن توجه کنید.

ی ) صدای صامت « ی » فخیم» مثلِ « دایه » ( مادر ) ، معمولاً با مُصَوَت « ای » فخیم یکی انگاشته می شود.

ک ) صدای « غ » شبیه تلفظ عربی آن