قسمت هشتم

در مورد وجود صداهای کردی و به طور خاص صدای « خُوَ » ( خُوَ ) استاد بهار در کتاب سبک شناسی جلد اول می گوید :

« 17- خُوَ - این حرف در قدیم یک حرف و بعدها دو حرف مرکب نوشته می شده است، و شکل پهلوی آن «خو » است، چنان که شکل اسلامی آن نیز « خو » بوده است و واو مخصوص را که بعد از حرف « خ » قرار می گرفته است « واو معدوله »  می نامیده اند و تلفظ آن ترکیبی از « خ » و « و » بوده چون « خُوَتای » و « خُوَرزمی » و « خُوَرآسان » و « خورشید » و در تلفظ آن بایستی حرف اول را ابتدا به ساکن خوانده واوی مفتوح را در آن فرو برد، در قرون اخیر تلفظ این حرف فراموش شد و تنها کردان مغرب ایران آن را درست تلفظ می کنند... و تازیان نیز این حرف را نداشته و ندارند، بنابراین « خُوارزم » را « خَوارزم » به فتح خا  و به تصریح واو گویند و گاه واو بعد از خ حذف می شود مثل خراسان و خرداد... » ( محمدتقی بهار، سبک شناسی ، ج اول ، ص 191) 

« و نیز چند صوت از اصوات اوستایی است که در خط امروزی ما نیست، ولی خود آن صداها در زبان فارسی دری بوده و بعضی از آنها هنوز هم هست.  اما خط ما برای آنها شکل یا صوت معینی ندارد مثل واو یا یاء مجهول و « آنگ » و ذال معجمه...

***

نزدیکتر بیاییم در عهد فردوسی نیز حروف با صدا و بی صدایی بوده است که به طرزی خاصی تلفظ می شده و امروز به واسطه ی تطَّور مخارج و عدم نگهبانی و مواظبت ، آن اصوات و مخرج ها از بین رفت است. مانند تلفظ یاهای مجهول ، از قبیل شیر ، دلیر ، چیر ، دیر ، شمشیر ، زیر ، سیر ضد گرسنه و غیره که ادای آنها با پذیر ، دلگیر ، پیر ، سیر تفاوت داشته و از این رو با هم قافیه نمی شده است و امروز یکسان گفته می شود- و واوهای مجهول چون واو روز و افروز - و واو هنوز همچنین واو تنوز  و واو ستور و حور و واو گوی و واو موی و خروس و عروس که قسمت اول همه مجهول و دسته ی دوم همه معروف است. و یاء مجهول یائی است بی اشباع مانند یاء اصلی و به همین سبب اساتید یاهای مجهول را با الف مماله قافیه می بسته اند... 

و این یاها و واوهای مجهول باقیمانده ی حروف مصوته ی اوستای است... در عهد فردوسی « خورشید » را که ما بر وزن « پُرسید » ادا می سازیم « خُوَرشیذ» به فتح خا و واو معدوله و قسمت متمم « شیذ » را که تقریباً مابین شاذ و شَیذ به فتح شین و با ذال معجمه تلفظ می کرده اند و « خدای » را که ما بر وزن « شما » ادا می نماییم در زمان فردوسی « خُوَذای » به واو معدول به زبان می آورده اند و ...و « خود » و « خوش » را «خَذ » و « خَش » به فتح اول به زبان می راندند. ... اکراد آریائی نژاد ... بعضی از مخرج های قدیم آریایی را که دیگر ایرانیان فراموش کرده اند مانند « خو » و واوهای مجهول و غیره را هم در کمال صحت ادا می کنند... ! » ( محمدتقی بهار ، سبک شناسی ، ج 1 ، صص 195-193)