قسمت نوزدهم
طرز نوشتنِ حرفها و نشانههایی که به صدای « ـَ » ختم میشوند :
حرف « گه » :
در گویش کردی کرمانشاهی تکواژِ « گه » زیاد به کار میرود. این واژه پس از بسیاری از اسمها میآید که آنها را معرفه میکند. حرف تعریف « گه » در فارسی وجود ندارد و در گویش کردی سورانی به صورت « که » استفاده میشود. وقتی این نشانه پس از اسمی میآید دلالت دارد بر این که آن اسم از قبل برای شنونده آشنا بوده و گوینده او را متوجه آن اسم خاص میکند. مثلاً وقتی گفته میشود « آمانتَگهم بارَو . » ( امانتم را پس بیاور. ) مخاطب میداند که منظور کدام امانت است. امّا وقتی گفته میشود « حق دیرِم داوهی امانتِم بکهم . » ( حق دارم درخواست امانتَم را بکُنم . ) این جا منظور هر نوع امانتی است.
« گه » هم مثل موارد پیشین به ضمیر متّصل نمیچسبد. ( جدول شماره پانزده ) :
جدول شماره پانزده ( طرز نوشتن حرف معرفه « گه » ) :
حالت
|
مفرد
|
جمع
|
شخص
|
اوّل شخص
|
دوّم شخص
|
سوّم شخص
|
اوّل شخص
|
دوّم شخص
|
سوّم شخص
|
گه
|
گهم
|
گهت
|
گهی
|
گهمان
|
گهتان
|
گهیان
|
چون واژهی « گه » در کردی کرمانشاه بسیار پرکاربرد است ، بیشترین اشتباه هم با چسباندن آن به ضمیر پس از آن پیش میآید. « گه » که خودش یک واژهی مستقل و نشانهی معرفه در کردی کرمانشاهی است ، صدای دوّم آن « ـَ » است و باید مستقل و به صورت « گه » نوشته شود. امّا در بیشتر موارد آن را به ضمیر می چسبانند و اینطور مینویسند : گَم / گَد ( گَت ) / گَی / گَمان / گَدان / گَیان که باید مطابق جدول بالا نوشته شود.
حرف ِ « له » :
تکواژِ « له » در کردی به معانی « در ، با ، از ، به » است. این حرف پیش از ضمیر یا صفتِ اشاره میآیدو یک واژه است که در انتها صدای « ـَ » دارد و به واژهی بعدی نمیچسبد.
لَهیره تا اَوره مَر چَنی دویره ! ( از اینجا تا آنجا مگر چقدر دور است. )
یه دوسِ مِنه ، زلفی مشکیه / له ایران زمین ، له وینهی نیه
( این یار من است که گیسوانش مشکیست در ایرانزمین ، به مانند او نیست )
له زور رّویداری توای نان در باری ( با زور پررویی میخواهد نان دربیاورد. )
« له » از ضمیر و صفت اشاره پس از آن جدا نوشته شود. این و آن ضمیر اشاره هستند و جمع بسته میشوند: « لهیانه » و « لهوانه » امّا وقتی همراه با اسمی بیایند ، صفتِ اشاره هستند. ( طبق جدول شماره شانزده )
جدول شماره شانزده ( جدا نوشتن « له » و ضمایر و صفات اشاره پس از آن )
چسباندنِ غلط
دو واژه
|
شکلِ درست
|
ضمیر یا صفتِ اشاره
|
فارسی ضمیر یا صفتِ اشاره
|
لَی
|
لهی
|
ای
|
این
|
لَو
|
لهو
|
اَو
|
آن
|
لَیره
|
لهیره
|
ایره
|
اینجا
|
لَوره
|
لهوره
|
اَوره
|
آنجا
|
لَیه
|
لهیه
|
ایه
|
این
|
لَوَه
|
لهوه
|
اَوه
|
آن
|
لَمه
|
لهمه
|
مه
|
من
|
لَتُ
|
لهتو
|
تو
|
تو
|
لَوه
|
لهوه
|
اَوه
|
او
|
لَیمه
|
لهیمه
|
ایمه
|
ما
|
لَیوه
|
لهیوه
|
ایوه
|
شما
|
لَوانه
|
لهوانه
|
اَوانه
|
آنها
|
حرف « وَ » :
« وَ » مترادف « له » است ، امّا چون این حرف قابل چسباندن به ضمیر و صفت اشاره نیست ، خود به خود جدا نوشته میشود امّا باید توجه داشت که ترکیبهای آن هرکدام دو واژه هستند. « این » و « آن » اگر در ترکیب با « وَ » به صورتِ « وَی » و « وَو » بیایند صفتِ اشاره هستند و پس از آنها اسم میآید :
« وَی خُوَر نازاره ! » ( قسم به این خورشید نازنین )
« وَو شازاده مامده ! » ( قسم به آن امامزاده محمّد )
امّا اگر به صورتِ « وَیه » و « وَوه » بیایند ضمیر اشاره هستند.
جدول شماره هفده ( ترکیب « وَ » با ضمایر و صفتهای اشاره )
ترکیب دو واژه
|
شکلِ تفکیک شده
|
ضمیر یا صفتِ اشاره
|
فارسی ضمیر یا صفتِ اشاره
|
وَی
|
وَ + ی
|
ای
|
این
|
وَو
|
وَ + و
|
اَو
|
آن
|
وَیره
|
وَ + یره
|
ایره
|
اینجا
|
وَوره
|
وَ + وره
|
اَوره
|
آنجا
|
وَیه
|
وَ + یه
|
ایه
|
این
|
وَوه
|
وَ + وه
|
اَوه
|
آن
|
وَمه
|
وَ + مه
|
مه
|
من
|
وَتو
|
وَ + تو
|
تو
|
تو
|
وَوه
|
وَ + وه
|
اَوه
|
او
|
وَیمه
|
وَ + یمه
|
ایمه
|
ما
|
وَیوه
|
وَ + یوه
|
ایوه
|
شما
|
وَوانه
|
وَ + وانه
|
اَوانه
|
آنها
|
این حرف در گویش کردی به جای حروف « به ، از ، در ، با » به کار میرود. لازم به ذکر است مطابق آنچه گفته شد این حرف نیز باید به صورت « وه » نوشته میشد ، امّا نظر به این که شکلِ آشنای آن در فارسی همان « وَ » است ، در کردی هم آن را به همان شکل فارسی مینویسیم.
جدول شماره هجده ( حرف « وَ » و معانی متفاوت آن در کردی )
حرف فارسی
|
حرف کردی
|
مثال
|
معنی فارسی
|
از
|
وَ
|
کسی وَ ناو دل کسی خَوَر نَیری
|
کسی از درون دل کسی خبر ندارد
|
به
|
وَ
|
گردنه بگر وَلی وَ انصاف
|
گردنه بگیر ولی به انصاف
|
در
|
وَ
|
گردو وَ مال خان بسیاره ، ولی وَ شماره
|
گردو در خانهی خان بسیار است ، ولی به شماره
|
با
|
وَ
|
مانگ وَ چَو دوینِنَی ، وَ کِلِک وَ لی اشاره کهن
|
ماه را با چشم میبینند ، با انگشت به آن اشاره میکنند
|
نشانهی « ـَ » به معنای حرف « به » :
حرف « ـَ » ( حرفِ « به » فارسی ) تبدیل به « ﻪ ، ﻩ » نمیشود که به واژهی قبل از خودش بچسبد. مثال : « بویشنَ دوسَگهم » ( به دوستم بگوئید )
صدای « ـَ » گاهی نقش میانجی بین دو واژه را دارد. همانطور که ما در فارسی مضاف و مضافُالیه را با صدای « ـِ » میانجی به هم نسبت میدهیم و « ـِ » را به شکلهای « ﻪ ﻩ » به واژهی اوّل نمیچسبانیم ، در کردی کرمانشاهی هم چنین است.
جدول شماره نوزده ( طرز نوشتنِ حرف اضافهی « ـَ » در رسمالخط کردی )
غلط
|
درست
|
معنی فارسی
|
توضیحات
|
بویشنه دوسه گَم
|
بویشنَ دوسَگهم
|
به دوستم بگویید
|
|
باینه بان
|
باینَ بان
|
به پشتِبام بیایید
|
|
ضمیرِ « من » در کردی :
این ضمیر در کردی « مِه » است. صدای آخر آن « ـِ » است و مثل موارد گفته شده در مورد صدای « ـَ » ، صدای آخر این ضمیر به شکل « ﻪ » نوشته میشود.
:: بازدید از این مطلب : 156
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0